یادداشت/ سرنوشت یک قانون به قلم: ابوالحسن خلیلی – رئیس هیات مدیره انجمن دارندگان نشان استاندارد ایران

ابوالحسن خلیلی – رئیس هیات مدیره انجمن دارندگان نشان استاندارد ایران
برابر بند  “ت” قانون برنامه ششم توسعه:
وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی موظف است؛ با همکاری وزارت جهاد کشاورزی مقدار مجاز سموم باقیمانده در مواد غذایی و فرآورده های غذایی و نیز مصرف کود شیمیایی را برای محصولات مذکور مشخص نماید و عرضه محصولاتی که به صورت غیر مجاز از سموم و کودهای شیمیایی استفاده کردند را ممنوع نماید.
وزارت جهاد کشاورزی موظف است ضمن اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی و اقدام برای کاهش استفاده از سموم و کودهای شیمیایی، امکان دسترسی مردم را به محصولاتی که از سلامت لازم برخوردارند را فراهم آورد.
همچنین وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی موظف است در سال اول اجرای قانون برنامه فهرست مواد و فرآورده های غذایی سالم و ایمن و سبد غذایی مطلوب برای گروه های سنی مختلف را اعلام کند.
این تکلیف قانونی دربند “و” قانون برنامه پنجم توسعه نیز آمده بود و اکنون نزدیک به یک دهه از جاری شدن آن می گذرد.
آمار و ارقام بیانگر آن است که بیش از ۸۰ درصد باقیمانده آفت کش ها در محصولات کشاورزی در انسان و به ویژه کودکان مخاطرات جدی در بر دارد و تقریباً ۲۰ درصد از سموم دفع آفات نباتی ممکن است ایجاد سرطان نماید.
متوسط مصرف سموم کشاورزی در دنیا 2/ 1 کیلوگرم در هکتار است. سموم شیمیایی دارای درجه بندی کم خطر، متوسط خطر ، پر خطر هستند که طی سال‌های اخیر بخش عمده‌ای سموم مورد مصرف کشورهای پیشرفته دنیا سموم کم خطر و متوسط خطر بوده است.
آمارها نشان می‌دهد که با وجود زیر کشت بودن 7/8 میلیون هکتار اراضی و تولید ۱۲۲ میلیون تن محصولات کشاورزی در ایران و بروز آفت های متنوع به دلیل خشکسالی های پیاپی، نیاز سالانه کشور به انواع سموم حدود ۳۰ هزار تن است.
این بدان معناست که در هر هکتار نزدیک به ۷۰۰ گرم سم مصرف می شود که این میزان نسبت به نرم جهانی آن نیز کمتر است.
در عین حال عباس کشاورز معاون وقت وزیر جهاد کشاورزی معتقد بود، استانداردهای تولید محصولات کشاورزی در ایران نسبت به اروپایی ها ۷ برابر سختگیرانه تر است که انحراف کمتری را نسبت به بسیاری از کشورها نشان می‌دهد که به طور مثال میزان استاندارد اروپا برای آرسنیک برنج ۱۵ صدم درصد اعلام شده که این میزان در ایران پنج دهم درصد است.
اما از سوی دیگر رئیس سازمان حفظ نباتات کشور معتقد است 21 درصد سموم مصرفی کشور ما پر خطر است که برای آفات مضر در بخش شهری و کشاورزی به کار می‌رود و امری اجتناب ناپذیر است. او معتقد به داشتن قانون جامع قرنطینه است.
واقعیت امر این است که کشاورزان در ایران نه تنها با علم و آگاهی سم مصرف نمی‌کنند بلکه اطلاعات لازم را ندارند و حاضر نیستند قانونمند عمل کنند.  آمار تجارت خارجی کشور در ده ماهه سال 1398 حکایت از واردات ۲۶۱۷۸ تن آفت کش به صورت آماده مصرف و ۱۵ هزار و ۷۶۹ تن آفت کش به صورت تکنیکال به کشور دارد در مقایسه با سال قبل آفت کش های آماده مصرف ۱۵۹ درصد و تکنیکال ها ۸۴/۶ درصد افزایش نشان می‌دهد. جمع کل ارزش آفت کش های وارداتی به ۳۲۲ میلیون دلار می رسد.
دکتر بهرام دارایی مدیر کل آزمایشگاه مرجع سازمان غذا و دارو در مهرماه ۹۷ چگونگی بررسی باقیمانده سموم و فلزات سنگین را این چنین تشریح نمود:
در حال حاضر آزمون ۷۹ سم به عنوان باقیمانده سموم اجباری است.
ده دانشگاه علوم پزشکی کشور توانایی آنالیز پیشرفته باقیمانده سموم تا بیش از ۲۰۰ آفت کش را دارد.
در عین حال در کشورهای پیشرفته تا ۳۰۰۰ نوع آلاینده و باقیمانده مختلف در مواد غذایی اندازه گیری می شود.
در ماده ۲۹ قانون افزایش بهره وری تاکید شده که به منظور کنترل کیفی بازرسی و صدور گواهی کیفیت محصولات کشاورزی دولت مکلف است ضمن تعریف استانداردها و معیارهای فرایند تولید، فرآوری، نگهداری و بازاررسانی و کاهش ضایعات محصولات کشاورزی با استفاده از امکانات بخش‌های غیردولتی اقدامات لازم را به عمل آورد.
دکتر محمد حسین عزیزی مدیر کل فرآورده های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو در آبان ماه ۹۸ اعلام کرد:
سنجش میزان نیترات در محصولاتی مانند سیب زمینی، پیاز، گوجه فرنگی، خیار، اسفناج و همچنین پایش میزان سموم میوه ها و وضعیت فلزات سنگین غلات با نمونه برداری از ۳۰ هزار نمونه صورت پذیرفت.
در سال ۹۷ از ۱۲۵۶۰ نمونه از ۲۹ محصول در حوزه باقیمانده سموم مورد ارزیابی قرار گرفت که از این میزان ۱۹.۷ درصد موارد میزان سموم بالاتر از حد مجاز بوده است.
از ۵۹۶۹ نمونه از ۱۵ نوع محصول در حوزه باقیمانده نیترات مورد ارزیابی قرار گرفت که نتیجه این پایش نشان داد ۲۸.۳ دهم درصد محصولات ارزیابی شده نیترات شان بالاتر از حد مجاز بوده است.
از هفت هزار و ۴۴۹ نمونه از ۱۵ نوع محصول در حوزه باقیمانده فلزات سنگین ۱۱ و نیم درصد عدم انطباق داشتند. او معتقد است هزینه ۴۰۰ میلیارد تومانی وزارت بهداشت برای پایش آلاینده های محصولات کشاورزی به دلیل شناسه دار نبودن محصولات هدر می رود.
این در حالی است که محصولات غذایی تولید شده در کارخانجات دارای کد ۱۶ رقمی هستند که همواره قابلیت پایش، نظارت و کنترل را دارند.
سازمانهای نظارتی در تمام کشورها تلاش میکنند تا با کنترل باقیمانده آفتکش ها و سموم دفع آفات نباتی در محصولات کشاورزی، به مصرف کنندگان نهایی اطمینان دهند که محصولات کشاورزی موجود در بازار مصرف از نظر میزان باقیمانده آفتکشها در وضعیت مناسب و سالمی قرار دارند.
به تازگی گزارشی از سوی EFSAمنتشر که وضعیت پایش باقیمانده سموم در اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۸ را نشان می دهد.
EFSA گزارش سالانه خود را درباره بقایای سموم دفع آفات موجود در مواد غذایی در اتحادیه اروپا منتشر کرده است. این گزارش براساس داده های مربوط به فعالیت های رسمی کنترل ملی انجام شده توسط کشورهای عضو اتحادیه اروپا ، ایسلند و نروژ است و شامل نمونه گیری هدفمند و تصادفی است.
در کل ۹۱۰۱۵ نمونه در سال ۲۰۱۸ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت که ۹۵٫۵٪ از آنها در حد مجاز قانونی قرار گرفتند. برای زیرمجموعه ۱۱۶۷۹ نمونه آنالیز شده به عنوان بخشی از برنامه کنترل هماهنگ اتحادیه اروپا (جمع آوری تصادفی) ، ۹۸٫۶٪ نمونه ها در محدوده قانونی بودند.
این گزارش تصویری از حضور بقایای سموم دفع آفات در مواد غذایی در اتحادیه اروپا و هرگونه خطر احتمالی برای سلامتی مصرف کننده را نشان می دهد. این برنامه همچنین به مدیران ریسک اطلاعات مهمی را برای تصمیم گیری در مورد اقدامات کنترل آینده ارائه می دهد.
برنارد اورل ، مدیر اجرایی EFSA ، گفت: “این گزارش سالهاست که از عملکرد کمیسیون اروپا و کشورهای عضو در تضمین استفاده صحیح از سموم دفع آفات مطابق با قوانین و اهداف اتحادیه اروپا حمایت می کند. جمع آوری کارآمد و تحلیل دقیق چنین داده هایی همچنان در تأمین امنیت ایمنی مواد غذایی فروخته شده در اتحادیه اروپا از اهمیت اصلی برخوردار است.
بخش داده های جمع آوری شده به طور تصادفی از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا همان سبد کالاها را در چرخش سه ساله قرار می دهد ، این بدان معنی است که می توان روند کالاهای رو به بالا یا نزولی را برای کالاهای خاص مشخص کرد.
به عنوان مثال ، بین سال های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۸ نسبت نمونه هایی با بیش از حد باقی مانده در موز (از ۰٫۵٪ به ۱٫۷٪) ، فلفل دلمه ای (۱٫۲٪ به ۲٫۴٪) ، بادمجان (۰٫۶٪ تا ۱٫۶٪) و انگور سفره (از۱٫۸٪تا ۲٫۶٪)) افزایش یافته است. . از طرف دیگر ، در سال ۲۰۱۸ در مقایسه با ۲۰۱۵ کلم بروکلی (از ۳٫۷٪ به ۲٪) ، روغن زیتون بکر (۰٫۹٪ به ۰٫۶٪) و تخم مرغ (۰٫۲٪ تا ۰٫۱٪)  کاهش یا فت  .

ارزیابی ریسک
EFSA به عنوان بخشی از تجزیه و تحلیل نتایج خود ، ارزیابی خطر رژیم را انجام داد. این نشان می دهد که کالاهای غذایی که در سال ۲۰۱۸ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند بعید است نگرانی برای سلامتی مصرف کننده ایجاد کنند. با این حال ، تعدادی از توصیه ها برای افزایش بهره وری از سیستم های کنترل اروپایی ارائه شده است ، و از این طریق به حفظ سطح بالایی از حمایت از مصرف کننده ادامه می یابد. 

امید می رود که سازمان های مسئول در خصوص کنترل سموم و آفات، با انتشار گزارش مالی شبیه به آنچه که EFSA منتشر می کند، گام جدی در جهت مطالبه عمومی مردم در زمینه سلامت محصولات کشاورزی بردارند. این در حالی است که برابر بخشنامه های موجود نتایج آزمایشات با توجه به تخصصی بودن و ضرورت ارزیابی و مطالعه بیشتر توسط متخصصین امر، در مراحل اولیه قابلیت انتشار عمومی ندارد.

پایگاه خبری اقتصاد غدا – فودپرس