اختلالات اسکلتی عضلانی در قصابان

راهکارهای اصلاحی، کنترلی و پیشگیرانه؛

اختلالات اسکلتی عضلانی در قصابان

شاهین تیموری *

*‌ شرکت رباط

بیماری‌های ناشی از کار بیماری‌هایی هستند که به‌علت مواجهه با عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، ارگونومی یا روانی در محیط کار به‌وجود می‌آیند.]1[ عوامل ارگونومی در محیط کار از موضوعات مهم و اثرگذار در سلامت شغلی و بهره‌وری نیروها می‌باشد. شرایط نامطلوب ارگونومی باعث بروز اختلالات اسکلتی عضلانی می‌گردد. اختلال در عضلات، اعصاب، تاندون‌ها، لیگامان‌ها، ‌مفاصل، غضروف یا دیسک‌های بین مهره‌ای از جمله اختلالات اسکلتی عضلانی ( WMSDS) هستند که نه بر اثر شرایط حاد بلکه بر اثر بروز تدریجی آسیب در سیستم اسکلتی-عضلانی ایجاد می‌شوند.این اختلالات با بررسی سابقه پزشکی افراد، آزمایشات جسمانی یا دیگر آزمون‌های پزشکی قابل تشخیص هستند. اختلالات اسکلتی عضلانی ناشی از شغل ( WMSDS) به اختلالاتی گفته می‌شوند که در محیط کار و بر اثر کار ایجاد شده و بر عملکرد کاری تاثیرگذار باشند یا بواسطه انجام کار و شرایط محیطی باعث تشدید اختلالات گردد. این دسته از اختلالات بهره‌وری کارکنان را کاهش داده و موجب نارضایتی آنها می‌شود. ]3[
هنگامی که فرد حرکات مشابهی را در زمان طولانی تکرار می‌کند، اجزای بدن وی مانند یک ماشین مکانیکی فرسوده می‌شود. بدین ترتیب، علائمی آشکار می‌گردد که با عنوان «اختلالات اسکلتی عضلانی» شناخته می‌شوند. علائم این اختلالات عبارتند از ؛ ناراحتی، درد، مورمور شدن، سوزش، حساسیت به لمس، التهاب، محدودیت دامنه حرکت، از دست رفتن قدرت و توانایی، اختلالات حسی در بخشی از بدن.

سلامت شغلی قصابان
قصابی شغلی حساس است که با سلامت مردم در ارتباط می‌باشد. در شغل قصابی علاوه بر مهارت سر بریدن، ذبح و سلاخی دام باید مهارت کافی با چاقو و ساتور وجود داشته باشد تا بتوان در سریعترین زمان گوشت را خرد نمود. قصابان در معرض عوامل زیان‌‌آور متعددی قرار دارند. عوامل زیان‌آور فیزیکی مانند سروصدا، روشنایی نامطلوب، استرس سرمایی‌؛ عوامل زیان آور شیمیایی مانند گرد و غبار پرز و مو، تماس با نیکل، مواد شوینده و آب؛ عوامل بیولوژیکی مانند عوامل ایجاد کننده بیماری‌های عفونی با منشا قارچی، انگلی، ویروسی، میکروبی ؛ عوامل ارگونومیکی مانند ایستادن طولانی‌مدت، ضربات پرقدرت و تکراری دست، خمش بیش از حد دست‌ها، اعمال نیروی زیاد، چنگش و پیچش دست، بلند کردن و حمل بار سنگین، هل دادن و کشیدن اجسام. شرایط و اعمال ناایمن نیز از جمله فاکتورهای مخاطره آمیز و تهدید کننده سلامت و ایمنی قصابان می‌باشد. قصابی در محیط صنعتی با قصابی انفرادی تفاوت‌هایی دارد. قصابان صنعتی در مقایسه با قصابان فروشگاهی در معرض وظایف فشرده، استرس کاری، وضعیت غیر بهداشتی، شرایط نا ایمن و غیرارگونومیک بیشتری قرار دارند. هدف مسئولان بهداشت حرفه ای کاهش یا حذف مواجهه شاغلین با عوامل زیان آور محیط کار می‌باشد. اقدامات کنترلی، اصلاحی و پیشگیرانه با هدف جلوگیری از بروز بیماری‌های شغلی و اختلالات اسکلتی عضلانی، افزایش بهره‌وری و رضایتمندی شغلی، کاهش نرخ غیبت از کار و نرخ حوادث در محیط کار قابل پیاده‌سازی می‌باشند.

اختلالات اسکلتی عضلانی قصابان
یافته‌های علمی نشان می‌دهد؛ درد، التهاب و بروز ناراحتی در ناحیه گردن، دست -بازو، کمر، اندام‌های تحتانی که منجر به اختلالات اسکلتی عضلانی می‌شوند در قصابان گزارش شده است. علل بروز چنین اختلالاتی چند عاملی می‌باشد.عوامل شغلی تاثیرگذار عبارتند از‌: وضعیت نامناسب بدن، ایستگاه کار نامناسب، سابقه مواجهه در مشاغل قبلی، حرکات سریع و تکراری، اعمال نیروی بیش از اندازه، ایستادن و نشستن طولانی مدت، استراحت ناکافی. عوامل فردی –جسمانی تاثیرگذار مانند عدم آمادگی جسمانی، عدم تطابق با وظایف و عوامل روانی –اجتماعی مانند فرسودگی شغلی، اعتیاد به‌کار، عدم رضایت شغلی، استرس و تعهد کاری در بروز اختلالات اسکلتی عضلانی نقش تعیین کننده‌ای دارند. از مهم‌ترین اختلالات اسکلتی عضلانی در محیط کار و همچنین در شغل قصابی می‌توان به سندرم تونل کارپال (CTS )،کرامپ مچ، سندروم دکوئرون، سندرم کشش گردن، التهاب تاندون شانه، فاسئیت پلانتار اشاره نمود. به عنوان نمونه فاشست پلانتار( التهاب غلاف کف پا ) که منجر به درد در ناحیه پاشنه پا می‌گردد در شغل قصابی شایع می‌باشد و به علت ایستادن طولانی مدت با کمترین تحرک، حمل اجسام سنگین و پوشیدن کفش‌های نامناسب ایجاد می‌شود تنوسینوویت‌؛ از جمله اختلالات اسکلتی عضلانی می‌باشد که تاندون دست و بازو تحریک‌پذیر، سفت یا ناصاف می‌شود و به علت ضربات تکراری مچ دست در عملیات برش، استخوان گیری و بیخصی گوشت و مرغ ایجاد می‌شود. ]3[

گزارشات آماری
در کشور ایران اختلالات اسکلتی- عضلانی ناشی از کار منشأ اصلی ازکارافتادگی و هزینه‌های مربوطه هستند. بر پایه آمار موجود، نزدیک به 48 درصد از بیماری‌های ناشی از کار را آسیب‌های تجمعی که در اثر عوامل فیزیکی یا مکانیکی ایجاد می‌شوند و نوعی از ناراحتی‌های اسکلتی- عضلانی محسوب می‌گردند، تشکیل می‌دهند]4[
ناراحتی و اختلالات اسکلتی – عضلانی جزء شایع‌ترین ‌بیماری‌هایی هستند که باعث غیبت از کار و ازکارافتادگی زودرس می‌شوند.]5[ بر اساس برآورد سازمان بين‌المللی کار‌ ILO در حدود 160ميليون بيماری مرتبط با کار هر سال در جهان اتفاق میافتد که بيشترين آمار ثبتشده با اختلالات اسکلتی – عضلانی ناشی از کار مرتبط است. به علاوه، در هر سال 2/3 ميليون نفر بر اثر بيماری‌ها و حوادث شغلی جان خود را از دست می‌دهند. بيش از يک ميليون شاغل، انواعی از آسيب‌ها را هر سال تجربه می‌کنند که حرکات تکراری، پوسچر نامناسب و فشار بيش از حد از دلايل اصلی اين آسيب‌ها هستند ]6[
بر اساس آمارهای اداره کار آمریکا، از کل 3620 مورد جراحت و بیماری شغلی منجر به روزهای کاری از دست رفته که در کارگران صنعت فراوری گوشتی بین سال 2011 و 2012 گزارش شده است ؛

33 % مربوط به اختلالات اسکلتی عضلانی بودند ]7[.
در کشور ژاپن رشد بيماري‌های اسکلتی ـ عضلانی در سال‌های 1960 الی 1980 اغلب در بین افرادي که به کارهاي تايپ، اپراتوری تلفن و خطوط مونتاژ می‌پرداختند ديده شده و بيشتر آنان در نواحی دست، بازو و شانه احساس ناراحتی می‌کردند. در کشورهای اسکانديناوی از سال 1980اين مشکلات آشکار شدند و اغلب مربوط به کمردرد کارگران ستادی و آسيب‌های گردن، مچ و شانه در کارگران عملیاتی می‌شد. ]8[ بر اساس مطالعات انجام شده در اروپا، حدود 40 ميليون کارگر مبتلا به اين اختلالات وجود دارند (بيش از 30درصد کارگران) که هزينه درمانی آنها 0/5تا 2درصد از توليد ناخالص اتحاديه اروپاست. ]9[

راهکارهای اصلاحی، کنترلی و پیشگیرانه
برای بهینه‌کردن شرایط کاری برای کارکنان، باید ترکیبی از کنترل‌ها را مورد استفاده قرار داد. کنترل‌های مهندسی اغلب از بهینه‌ترین راه‌حل‌ها در جهت اجتناب از آسیب‌های ارگونومیک به شمار می‌روند گاهی اجرا و پیاده‌سازی آنها در محیط‌های کاری به علل فنی یا مالی امکان‌پذیر نیست. در چنین شرایطی کنترل‌های مدیریتی بهترین دیدگاه برای کنترل مشکلات ارگونومیک هستند. برخی از انواع کنترل‌های مدیریتی بدین شرح می‌باشند: آموزش، انتخاب کارکنان، چرخش کارکنان و چرخش شغلی، مدیریت اضافه کاری، ارزیابی ظرفیت عملکردی، آزمودن توانایی جسمانی، ایمنی مبتنی بر رفتار، سازمان‌دهی کار و تسهیلات رفاهی، برنامه‌های ورزشی و پایش سلامت کارکنان. تجهیزات حفاظت فردی مناسب نیزدر سطح سوم از اقدامات کنترلی قرار دارند و انتخاب صحیح این وسایل متناسب با وظایف شغلی، ابعاد بدنی به‌همراه آموزش استفاده و نگهداشت صحیح آنها تا حدودی می‌توانند خطرات ارگونومیک را به موقعیت‌های قابل کنترل تبدیل کنند.
از جمله مداحلات و راهکارهای مهندسی ارگونومیک موفقیت‌آمیز در صنعت قطعه‌بندی و بسته‌بندی گوشت و مرغ که تاکنون در کشورهای توسعه یافته اجرا یا پیشنهاد شده است می‌توان به موارد ذیل اشاره داشت‌:

( استفاده از زیرپایی برای تنظیم ارتفاع دسترسی ) از نمونه راهکارهای تناسب کار با کارگر

(طراحی چاقو با هدف کاهش خمش مچ دست)‌: از نمونه راهکارهای ریسک فاکتور پوسچربدنی

انتخاب ابزارهای دستی یا برقی برشی، بیخصی، برای کاهش نیروی وارده به شست دست و کار با وضیت پوسچر خنثی

مراقبت از ابزارهای برشی با توچه مستمر به حفظ عملکرد بهینه آنها (‌تیز نمودن‌)

طراحی نازل‌های پاشش آب با هدف حفظ مچ دست در حالت مستقیم

حذف بخشی از میز کار با هدف امکان دسترسی نزدیک تر به قطعه کار بدون نیاز به خمش بیش از حد به جلو

وسایل حمایتی و صندلی‌های قابل تنظیم برای کارگرانی که کار ایستاده طولانی مدت دارند

ریسک فاکتور اعمال نیرو دستی برای جابجایی بار (شرایط قبل و بعد تغییرات با راه اندازی تجهیزات تخلیه بار مکانیکی )

برنامه خود مراقبتی شاغلین
به‌منظور استقرار برنامه‌های خود مراقبتی با هدف پیشگیری از بروز و تشدید اختلالات اسکلتی عضلانی شایع در بین قصابان، لزوم آموزش انجام حرکات ورزشی در اوقات استراحت بین کار (نرمش‌های کششی) و اهمیت انجام آنها می‌تواند موجب کاهش فشار‌ها شده و از ایجاد اختلالات و بیماری‌های اسکلتی عضلانی پیشگیری کند. از سوی دیگر در نظر گرفتن برنامه‌های ورزشی و تأمین تسهیلات ورزشی برای کارکنان در این زمینه می‌تواند سودمند و اثربخش می‌باشد. جرکات در بدن انسان مانند روان بودن آب می‌باشد، جریان آب موجب تازه ماندن آن می‌شود و راکد بودن و سکون آب موجب بو گرفتن و خراب شدن آب می‌شود. به‌عبارتی بدن انسان نیز با حرکت، همواره تازه و سلامت می‌ماند و هرگاه کم تحرکی عارض شود انواع بیماری‌های جسمانی و غیر جسمانی به بدن حمله‌ور می‌شود. ]10[

نتیجه‌گیری
پیاده‌سازی اقدامات کنترلی و اصلاحی ارگونومیک در در صنعت قطعه‌بندی گوشت و مرغ مستلزم همکاری و مشارکت واحدهای سازمانی می‌باشد. کارشناسان و متخصصان بهداشت حرفه‌ای در جهت شناساندن خطرات و ریسک فاکتورهای ارگونومیک و ارائه برنامه‌های کنترلی، اصلاحی و مراقبتی به مدیران شرکت‌ها مسئولیت مهمی بر‌عهده دارند. برگزاری کلاس‌های آموزشی مستمر در زمینه افزایش سطح آگاهی، نگرش و تغییر رفتار کارگران و ایجاد انگیزش برای انجام کارهای مشارکتی ضروری می‌باشد.

مراجع:
1-کتاب طب کار و بیماری‌های شغلی، جلد اول، مولفین ماشا‌اله عقیلی‌نژاد، مسعود مصطفایی‌؛ با همکاری اداره‌کل بهداشت محیط و حرفه‌ای‌. مشخصات نشر, تهران‌: ارجمند، 1379 جلد اول
2- کتاب ارگونومی شغلی نویسندگان رستم گلمحمدی، مجید معتمدزاده، ندا مهدوی. مشخصات نشر، همدان: انتشارات دانشجو، 1396. فصل هفتم
3-Occupational Health for Meat and Poultry Workers, Offices of the Occupational Health Service of the Labour Department
4-فاکتورهای شغلی و فردی پیش بینی کننده ناراحتیهای اسکلتی-عضلانی و ناتوانی ناشی از درد در کارگران ساختمان سازی، داود افشاری،پریسا پور عرفان، مریم نوراللهی در آباد، 1401
5- همان 4
6-فراتحلیل شیوع اختلالات اسكلتي ـ عضلاني ناشی از کار در ايران،ایوب پرنو، کوروش سایه میری، رضا نبی‌‌امجد، ریحانه ایوان بقا،میرمحمد حسینی آهق،شیوا حسینی فولادی،علیرضا خمر، محسن پورصادقیان

(7) BLS data query system for Case and Demographic Numbers Profiles; BLS data, 2012.
http://data.bls.gov/gqt/InitialPage; accessed 12/4/2013
9و 8 –همان 6
10-هشتاد حرکت برای تندرستی کارمندان، سید عباس حسینی، مهناز متین صفری پاییز 1388